M
Mistycasino
Administrator
Yönetici
GÖNÜL KOCA DENİZ/HABER MERKEZİ- Son yıllarda “yağışlar azaldı, barajlar boşaldı” cümlelerini sık sık duymaya başladık. Kuraklık sadece Türkiye için değil, tüm dünya için ciddi bir tehlike oluşturuyor. Kuraklığa karşı ülkeler kendi coğrafi yapılarına göre önlemler alarak günü kurtarmaya çalışıyor. ‘Bulut tohumlama’, ‘deniz suyu arıtılması’, ‘yağmur hasadı’ bunlar arasında öne çıkan başlıklar. Türkiye’de ne yapılmalı? Prof. Dr. Orhan Şen, bu yöntemleri ve etkilerini Milliyet’e anlattı. Türkiye’nin hidrolojik kuraklık (göllerde, nehirlerdeki suyun azalması) noktasına geldiğini belirten Şen, “Barajlardaki sular bitti, Bursa’da sıfır, İzmir’de yüzde 2, İstanbul’da yüzde 25, Ankara’da yüzde 16 sular kaldı. Tarımsal sulamada daha da azaldı. Bundan sonra sıra tarımsal kuraklıkta” ifadelerini kullandı.
‘Kaçaklar önlenmeli’
“Şimdiye kadar yağmur hasadı yapmamız gerekirdi” diyen Şen, “Bundan sonra da yapılabilir, ama suyumuz inmiş aşağı. Şehirlerde arıtma tesislerinden vatandaşlara su veriliyor, yolda yüzde 20’si kayboluyor. Kaçaklar var, bu kaçakların önlenmesi gerekir. Tarımda vahşi sulamayı bırakmamız lazım. Hortumla, fıskiyeyle tarla sulanıyor. Damlama sulamaya geçilmesi lazım” dedi.
Bulut tohumlama için uçağın kanatlarına gümüş iyodürü içeren yağmur fişekleri takılıyor. Uçak, bulut içinden geçerken bunları ateşliyor.
50’den fazla ülkede
Dünyada kullanılan ve Türkiye’de de kısa sürelerle denenen yöntemlere de değinen Şen, bunların en başında gelen ‘bulut tohumlama’ yöntemini şöyle anlattı:
“Kuraklıkla mücadelede ya yağmuru biriktireceksin ya da yağmuru artıracaksın. Yağmuru artırma yöntemlerinden biri ‘bulut tohumlama’dır. Bulut tohumlama, yağış artırımı, bulut aşılama gibi isimlendirilen bu yöntem Türkiye’de yerli ve milli imkanlar kullanarak yapılabilir.
Dünyada 50’den fazla ülkede yapılıyor. ABD, Rusya, İsrail, İran, Dubai yapıyor. Ancak bulut tohumlaması kuraklığa çare değildir, bunun altını çizelim. Enstantene çözümdür. Bilimsel bir yöntemdir, bazı kesimler karşı çıkıyor buna ama sağlığa hiç zararı yok, iklimi değiştirmiyor. Bu yöntemi kullanırken bir hedef alanı olmalı. Hedef alanı, İstanbul için Ömerli Barajı’nın su toplama havzasıdır, Terkos Gölü’nün su toplama havzasıdır. Su toplama havzası etrafındaki dağların en tepe noktasıdır. İstanbul’da Terkos, Sazlıdere, Büyükçekmece barajında yapılabilir. Gidip de Arnavutköy’e yapmanın bir anlamı yok.”
Dubai örneği
Dubai örneğini veren Şen, “Dubai’de bulut tohumlama yapılıyor. Onlar artık işi çözmüşler ve başarılılar bu konuda” diye konuştu.
‘Kar arttırımı ve dolu önleme de yapılıyor’
Şen, bulut tohumlamanın faydasına yönelik, “Baraj üzerine yağmur yağdıracaksınız veya yağmuru artıracaksınız. 20 dakika önceden o bulut daha barajın üzerine gelmeden tohumlarsınız o bulut barajın üzerine geldiği zaman yağışı artırır, bırakır ve gider. Bulut tohumlamada sadece yağış artırımı yapılmıyor, dağlarda turizm tesisleri için kar arttırımı ve dolu önleme de yapılıyor” diye konuştu.
‘Aliağa’da başardık’
İzmir Aliağa’da kısa süreli de olsa bulut tohumlama yönteminin kullanıldığını belirten Şen “Türkiye’de bu bulut tohumlamasını kullandık, şu anda aktif kullanan yok. Aliağa’da PETKİM’in Güzelhisar Barajı var. 1993 yılıydı sanırım, barajda su bitmeden beni çağırmışlardı, dedik bulut tohumlama yapalım. ‘Tamam’ dediler.Çok büyük bir başarı elde ettik. Güzelhisar Barajı taştı. Sonra bıraktılar. İyi bir yöntemi iyi şekilde uygularsanız yüzde 30 yağışı artırırsınız.”
Şen, 3 tohumlama yöntemini anlattı
Şen, bulut tohumlama yönteminin uygulama şeklini anlattı. “Gümüş iyodürün bulut içine enjekte edilmesi veya püskürtülmesi 2-3 yolla oluyor” diyen Şen şunları söyledi:
1- Bunlardan en yaygın kullanılanı uçak yoluyla. Uçağın kanatlarına yağmur fişekleri takılıyor, bunlar da en küçüğü 20 gram en büyüğü 150 gram gümüş iyodürü içeren fişekler. Uçak, bulut içinden geçerken bunları ateşliyor pilot. 3-5 tane ateşliyor.
2-İkincisi dronlar var. Onlarla da yapılabiliyor.
3- Bir de jeneratörler vardır, odun sobası gibi düşünün. Koydunuz dağın yamacına oradan gümüş iyodürü saldınız. Bacasından gümüş iyodür çıkıyor. Yükselici hareketi bulmanız lazım. Ama uçak ve dronla daha basittir, direk bulutun içine enjekte ediliyor. Tabi rastgele olmuyor bu işler, Meteoroloji buna karar veriyor, nereye ne kadar atılacağını. Tohumlama yaptıktan 20 dakika sonra yağışa geçer bulut. 1 saat sürer, tohumlamanın etkisi biter.”
Alınabilecek 7 önlem
* Yağmur hasadı yapılabilir. İmar ruhsatlarında çatı suyunu tolama kuralı koyulabilir ve bahçeler bu suyla sulanabilir.
* Yüzme havuzları deniz suyu ile doldurulmalı.
* Tarımda sulama yöntemlerini değiştirmemiz gerekiyor. Vahşi sulama yerine damla sulama.
* Tarımda az su gerektiren ürünlere yönelmeliyiz.
* Deniz suyundan tatlı su elde edilebilir.
* Yağış artırım projeleri (bulut tohumlama gibi) ile barajlar üzerine yağışı artırabiliriz.
* Sünger şehirler yaratılabilir. Yol kenarlarını toprak ve çim yapılarak, yağışın yeraltı suyunu beslemesi sağlanabilir.
En kritik dönemekim-mart
Bulut tohumlama yönteminin ekim-mart dönemlerinde yapılabileceğini belirten Şen, çevreye ve sağlığa zararının olmadığını belirterek, “Birçok bölgede toprakta bulunan gümüş miktarı tohumlanmış yağıştan gelen gümüş miktarından çok daha fazladır.” Şen son olarak bazı ülkelerin deniz suyunu arıtarak tatlı su elde ettiğini ama bunun için çok enerji gerektiğinden maliyetinin de yüksek olduğunu belirtti.
Eylül ayı yağışları yetersiz
Marmara: Yağışlarda normaline ve 2024 yılı Eylül ayı yağışlarına göre yüzde 65 azalma gerçekleşti.
Ege: Yağışlarda normaline göre yüzde 33, 2024 yılı Eylül ayı yağışlarına göre yüzde 42 azalma gerçekleşti.
Akdeniz: Yağışlarda normaline göre yüzde 37, 2024 yılı Eylül ayı yağışlarına göre yüzde 58 azalma gerçekleşti.
İç Anadolu: Yağışlarda normaline göre yüzde 19, 2024 yılı Eylül ayı yağışlarına göre yüzde 51 azalma gerçekleşti.